Hạch bạch huyết

Hạch bạch huyết là những cấu trúc nhỏ, hình hạt đậu, đóng vai trò thiết yếu trong hệ thống bạch huyết và có vai trò quan trọng trong hệ thống phòng thủ miễn dịch của cơ thể. Hoạt động như những bộ lọc, chúng giám sát dịch bạch huyết để tìm kiếm các tác nhân gây bệnh, mảnh vụn tế bào và tế bào ung thư, đồng thời khởi động các phản ứng miễn dịch khi cần thiết.

1. Cấu Trúc:

Hạch bạch huyết được phân bố khắp cơ thể, thường tập trung ở các vùng như cổ, nách, bẹn (háng), bụng và ngực. Sự phân bố dọc theo các mạch bạch huyết cho phép chúng bảo vệ cơ thể từ các mô và cơ quan khác nhau ở khắp cơ thể.

1.1. Cấu trúc đại thể:

Mỗi hạch bạch huyết được bao bọc bởi một lớp vỏ xơ với mô liên kết dày đặc. Từ vỏ xơ, các vách ngăn kéo dài vào bên trong, chia hạch thành các khoang. Hạch có một chỗ lõm đặc trưng ở một bên gọi là rốn hạch, đây là điểm thoát ra của các mạch bạch huyết đi và là điểm đi vào và đi ra của các mạch máu và dây thần kinh. Các mạch bạch huyết đến mang dịch bạch huyết đến hạch, đi vào ở nhiều điểm dọc theo chu vi của vỏ xơ.

1.2. Cấu trúc vi thể:

Bên trong, hạch bạch huyết được tổ chức thành hai vùng chính: vùng vỏ và vùng tủy.

Minh họa cấu trúc hạch bạch huyết trong hệ thống bạch huyết. Ảnh: clevelandclinic.org

Vùng Vỏ: là vùng ngoài cùng của hạch bạch huyết, gồm các nang bạch huyết chứa nhiều tế bào lympho B, tế bào tua nang và đại thực bào. Khi có tác nhân gây bệnh xâm nhập, tế bào lympho B tăng sinh và biệt hóa thành tế bào plasma để sản xuất kháng thể chống lại tác nhân gây bệnh.

Vùng Tủy: là vùng bên trong của hạch bạch huyết, chứa tế bào plasma, tế bào lympho T, tế bào lympho B. Vùng tủy chứa các xoang tủy có các đại thực bào có chức năng thực bào (ăn) các dị vật hay tác nhân gây bệnh.

Dịch bạch huyết đi vào hạch bạch huyết thông qua nhiều mạch bạch huyết đến, thấm qua các xoang vỏ và xoang tủy, và đi ra khỏi hạch qua một hoặc hai mạch bạch huyết đi ở rốn hạch. Sự lưu thông một chiều này đảm bảo việc lọc dịch bạch huyết hiệu quả.

2. Chức năng của hạch bạch huyết:

Hạch bạch huyết thực hiện một số chức năng quan trọng trong hệ thống miễn dịch:

Lọc dịch bạch huyết: Khi dịch bạch huyết đi qua các xoang của hạch bạch huyết, các đại thực bào sẽ nuốt và tiêu diệt vi khuẩn, virus, mảnh vụn tế bào và các chất lạ khác. Hoạt động lọc này ngăn chặn sự lây lan của nhiễm trùng và giúp duy trì cân bằng nội môi của mô.

Giám sát và kích hoạt miễn dịch: Hạch bạch huyết là nơi các tế bào lympho gặp gỡ các kháng nguyên.

- Kích hoạt tế bào B: Các tế bào lympho B trong các nang bạch huyết sẽ được kích hoạt sau khi nhận diện các kháng nguyên đặc hiệu, từ đó tăng sinh và biệt hóa thành các tế bào tiết ra các kháng thể đặc hiệu, đi vào dịch bạch huyết và cuối cùng là vào máu để trung hòa các tác nhân gây bệnh.

- Kích hoạt tế bào T: Các tế bào tua từ các mô cơ quan trong cơ thể, mang theo các kháng nguyên của tác nhân gây bệnh đến các hạch bạch huyết và trình diện các kháng nguyên này cho các tế bào lympho T, từ đó kích hoạt các tế bào T loại bỏ các tế bào bị nhiễm bệnh hoặc tế bào ung thư.

Sản xuất tế bào lympho: Mặc dù nhà máy sản xuất tế bào lympho chính là ở tủy xương và tuyến ức, nhưng hạch bạch huyết cũng góp phần vào sự tăng sinh tế bào lympho, đặc biệt là trong quá trình phản ứng miễn dịch.

3. Bệnh lý liên quan:

Hạch bạch huyết thường bị ảnh hưởng trong nhiều tình trạng bệnh lý khác nhau:

Viêm hạch: Đây là tình trạng viêm các hạch bạch huyết, thường là do đáp ứng với tình trạng nhiễm trùng. Các hạch bạch bị sưng to ra, mềm và có thể đau khi chạm vào. Các nguyên nhân phổ biến gồm nhiễm trùng do vi khuẩn hoặc virus ở vùng được dẫn lưu bởi các hạch gần đó (ví dụ: viêm họng có thể gây viêm và sưng to hạch cổ).

U lympho (Ung thư hạch): Đây là một nhóm các bệnh ung thư bắt nguồn từ hệ thống bạch huyết, đặc biệt ảnh hưởng đến các tế bào lympho. Có hai loại u lympho chính:

- U lympho Hodgkin: Đặc trưng bởi sự hiện diện của các tế bào Reed-Sternberg, các tế bào lympho lớn, bất thường. Nó thường lây lan theo một cách có thể dự đoán được từ nhóm hạch bạch huyết này sang nhóm khác.

- U lympho không Hodgkin: Một nhóm đa dạng các loại u lympho không liên quan đến tế bào Reed-Sternberg. Chúng có thể phát sinh ở các hạch bạch huyết hoặc các mô lympho khác và có các kiểu lây lan và mức độ ác tính khác nhau.

Bệnh bạch cầu: Mặc dù bệnh bạch cầu chủ yếu ảnh hưởng đến tủy xương và máu, nhưng có một số loại, như bệnh bạch cầu mạn tính dòng lympho (CLL) có thể liên quan đến các hạch bạch huyết, gây hạch to.

Ung thư di căn: Các tế bào ung thư từ các khối u nguyên phát ở các bộ phận khác của cơ thể có thể di căn đến các hạch bạch huyết thông qua các mạch bạch huyết. Sự hiện diện của tế bào ung thư trong các hạch bạch huyết là một yếu tố quan trọng để xác định giai đoạn và tiên lượng ung thư, vì nó cho thấy ung thư đã di căn sang các bộ phận khác của cơ thể.

Bệnh tự miễn: Là hệ miễn dịch tự chống lại cơ thể. Trong một số rối loạn tự miễn như viêm khớp dạng thấp và lupus ban đỏ hệ thống, tình trạng viêm mãn tính có thể dẫn đến hạch to toàn thân. Điều này xảy ra do hệ thống miễn dịch nhầm lẫn tấn công các mô của cơ thể, dẫn đến sự kích hoạt và tăng sinh tế bào lympho bên trong các hạch bạch huyết.

Nhiễm HIV: Virus HIV nhắm mục tiêu và phá hủy các tế bào T hỗ trợ CD4+ đóng vai trò rất quan trọng cho chức năng miễn dịch. Hạch to là một triệu chứng phổ biến của nhiễm HIV, đặc biệt là trong giai đoạn đầu. Ở giai đoạn sau, hệ thống miễn dịch bị suy giảm nghiêm trọng có thể dẫn đến các bệnh nhiễm trùng cơ hội, từ đó có thể gây ảnh hưởng thêm đến các hạch bạch huyết.

Tóm tắt:

Hạch bạch huyết là những trạm canh gác thiết yếu của hệ thống miễn dịch, được bố trí khắp cơ thể để lọc dịch bạch huyết và khởi động các phản ứng miễn dịch chống lại các tác nhân gây bệnh và tế bào bất thường. Cấu trúc phức tạp của chúng cho phép sự tương tác hiệu quả giữa các tế bào lympho và kháng nguyên, đóng vai trò quan trọng phản ứng miễn dịch của cơ thể.

Ban Biên tập Y Khoa Online

----------------------------------

Tài liệu tham khảo:

Drake, R. L., Vogl, A. W., & Mitchell, A. W. M. (2020). Gray's Anatomy for Students (4th edition). Churchill Livingstone/Elsevier.

Hall, J. E., & Guyton, A. C. (2021). Guyton and Hall Textbook of Medical Physiology (14th edition). Elsevier.

Kumar, V., Abbas, A. K., & Aster, J. C. (2018). Robbins Basic Pathology (10th edition). Elsevier.

Hiệp hội Ung thư Hoa Kỳ. Hạch Bạch Huyết. https://www.cancer.org/cancer/understanding-cancer/what-is-cancer/lymph-nodes-and-cancer.html.

Viện Ung thư Quốc gia Hoa Kỳ. Hạch Bạch Huyết và Ung thư. https://www.cancer.gov/about-cancer/understanding/what-is-cancer/lymph-nodes-fact-sheet

Hiệp hội Bệnh bạch cầu và U lympho. Hạch Bạch Huyết là gì? https://www.lls.org/lymphoma/general-information/what-are-lymph-nodes

https://my.clevelandclinic.org/health/body/23131-lymph-nodes